Huis Scharlaken
Huis Scharlaken/onderdoorgang Scheffersplein-Grote Markt: een 14e -eeuwse kelder
Achter de glazen pui van De Waag in Dordrecht is een nog helemaal intacte beerkelder - een soort septictank - te zien, die hoorde bij het laatmiddeleeuwse Huis Scharlaken. Dit huis werd hier rond 1250 in steen gebouwd als markthal, waar lakenkooplieden hun wollen stoffen konden verkopen. Het deed na herbouw in 1360 onder meer dienst als stadswaag. De kelder dateert uit de 14e eeuw en is eeuwenlang in gebruik geweest. Bij de opgraving in 1986/1987 bleek deze nog tot aan de nok toe gevuld te zijn. In 1990 is besloten tot behoud van de kelder op zijn oorspronkelijke plek.
Op drie panelen op de achterwand kan de voorbijganger binnenkort meer lezen over deze bijzondere plek.
Toegang: medio 2025 op aanvraag tijdens stadswandelingen via Ontdek Dordrecht
Foto's van de opgraving
Foto boven en tekening onder: plattegrond van het 14e-eeuwse Huis Scharlaken. Dit huis is een stuk korter geworden dan de 13e-eeuwse markthal: de vroegere tussenmuur is nu de achtergevel. Rechts achter het huis loopt een verbindingsgang naar de toren waaronder de beerkelder zich bevond.
Toren-reconstructie op het middelste tekstpaneel op locatie Huis Scharlaken: deze reconstructie geeft de toren van een naburig pand weer, maar is vergelijkbaar met de toren die in de 14e eeuw achter Huis Scharlaken stond. Tekening: A. de Haan.
Foto's van de beerkelder uit het album van de Waag-opgraving.
Plattegrond van de 13e-eeuwse markthal
Tussenmuur van de 13e-eeuwse markthal. In de muur waren drie doorgangen om vanuit de voorzaal in de achterzaal te komen.
De middelste doorgang werd geaccentueerd door twee bakstenen muurpilasters aan weerszijden. Deze gemetselde zuiltjes rustten op hardstenen basementen.
Linker zijgevel van de 13e-eeuwse markthal, met één van de doorgangen naar de achterzaal. Bovengronds de toenmalige nieuwbouw op de Grote Markt. Hieronder zie je dezelfde muur vanaf de andere kant.
Zowel de voorzaal als de achterzaal van de 13e-eeuwse markthal konden kunstmatig worden verlicht vanuit een doorlopende reeks van lampnissen, die om de 2 meter waren aangebracht. Deze afstand was waarschijnlijk gelijk aan de breedte van een marktkraam die de lakenhandelaren konden huren. Slechts op één plaats is een spoor van een venster waargenomen.
Alle muren waren op dezelfde wijze gefundeerd. Een verbrede muurvoet voor meer draagvlak rustte op één tot drie lagen hout, bestaande uit dwarsgelegen boomstammetjes met al dan niet een laag eiken planken erop en soms nog zachthouten palen in de lengterichting eronder. Een enkele keer was voor de eiken delen oude scheepshuid hergebruikt. Dordrecht is dus 'gebouwd op huiden': op houten scheepshuiden (!).
De getrapte fundering op houten dwarsliggers kon niet voorkomen dat de markthal al kort na de bouw ging verzakken (de reden voor herbouw in 1360). Om die reden werden de vloeren herhaaldelijk opgehoogd. Maar dat vereiste ook een voortdurende aanpassing van de doorgangen. De geleidelijke stijging van de dorpelhoogten weerspiegelen dat.
Gecombineerde plattegrond van de 13e-eeuwse markthal en het 14e-eeuwse Huis Scharlaken. Deze lijnen zijn in natuursteen aangebracht in het plaveisel op locatie.
De presentatie zoals die er na de opgraving uitzag. Van deze opstelling zijn nu nog drie gevelstenen te zien en een deur, alle onderdeel van de collectie Bouwhistorie van de gemeente Dordrecht.
Van deze objecten weten we het volgende:
De deur is afkomstig van een pand aan de Korte Geldersekade. Het is een forse, barokke, houten deur met gebogen kalf, in een overgangsstijl van Lodewijk XV en XVI. In de grenen kozijnstijlen zijn 8 ovale raampjes uitgespaard, omgeven door kransen en linten. Het kalf is geornamenteerd met strikken met in het midden bloemen. Op de deur zijn boven elkaar 2 lijsten aangebracht, waarvan de bovenste is voorzien van een guirlande en krans. Hang- en sluitwerk is nog aanwezig. Inmiddels weten we dankzij bouwhistorisch onderzoek dat het pand Korte Geldersekade 4-6 in 1894 is gebouwd op de fundamenten van een ouder pakhuis, dat kort daarvoor werd gesloopt. Een pakhuis heeft echter niet zo'n deur. Waarschijnlijk was het daarvóór een rijk koopmanshuis dat in de 19e eeuw verviel tot pakhuis. Deze deur heeft dus niets met Huis Scharlaken te maken maar is hier na de opgraving geplaatst om ook bijzondere bouwhistorische objecten aan het publiek te kunnen tonen. Hetzelfde geldt voor de drie gevelstenen.
Johannes Rutten tekende de deur (met kozijn) in 1871. Het pand was toen al een pakhuis, maar oorspronkelijk waarschijnlijk een woonhuis uit het midden van de 18e eeuw. Tekening: collectie RAD 551_35804.
De steen uiterst rechts is een halve gevel- of grafsteen, met daarop drie wapenschilden, hangend aan een guirlande, en aan de onderzijde de tekst 'BEVEREN': een verwijzing naar de vooraanstaande Dordtse regentenfamilie Van Beveren. Aan de onderzijde de aanzet van een twee guirlande. In reliëf zijn 3 wapens weergegeven, middels draperieguirlandes met elkaar verbonden: links het wapen van Holland (met leeuw en kroon), in het midden dat van de familie Van Beveren (met eronder hun naam) en rechts het stadhouderlijk wapen (indeling in 4 vakken, waaronder 2 leeuwen, en voorzien van een kroon). Van welk Van Beveren-huis deze steen afkomstig is is niet bekend.
De middelste gevelsteen in klokgevelvorm toont de wapens van de stichters van het Koningshof: Adriaen Dirksz. Koninck en Lucretia Oem Cornelisdr. Daaronder de tekst: 'gestict A 1595 Door de Heer / Adriaan de Koning Dirkszoon / in Huwelijk hebbende meyuff / Lucrecia Oem Corn'D / Wierd Raad der Stad / Dordrecht. Anno 1567'. Daaronder in schoonschrift: 'Dat ik wel gaf is mijn gebl....en / En dat ik hielt heeft mijn ...eg...' Hieronder een afbeelding van een skelet. Het hof aan de Marienbornstraat uit 1595 werd in 1757 vernieuwd, waarbij deze gevelsteen werd toegevoegd aan de poort. Later verplaatste de steen naar de kap van de huisjes, waar deze ingeklemd zat tussen twee dakkapellen. De huisjes werden in 1970 afgebroken. De steen dateert dus uit 1757 en er zijn enkele afbeeldingen bekend in de beeldbank van het Regionaal Archief Dordrecht: RAD 551_35793 / RAD 552_301154 / RAD 552_301155 / RAD 552_402194.
Johannes Rutten tekende de gevelsteen in 1869. Tekening: collectie RAD 551_35793.
De gevelsteen uiterst links heeft als opschrift 'ANNO 1626' en is afkomstig van de Zuidersluis in de Spuihaven, ter hoogte van de Prinsenstraat/Sluisweg. Op oude foto's zijn de twee stenen inderdaad te zien. Ook van deze gevelsteen zijn afbeeldingen te vinden in de beeldbank van het Regionaal Archief Dordrecht: RAD 552_324655 / RAD 552_324656 / RAD 552_324225 (stereofoto) / RAD 551_35248 (tekening Rutten). De stenen zijn niet te zien op een tekening die Rutten van deze locatie maakte omstreeks 1835. Vreemd is dat de sluis op zijn tekening een houten beschoeiing lijkt te hebben.
Noordoostzijde van de Zuidersluis/Sluisbrug in 1959. In de muur de steen met het jaartal 1626. Foto: collectie RAD 552_318500
Tekening van Johannes Rutten van de Sluisbrug en de Zuidersluis omstreeks 1835, gezien vanaf de Achterhakkers. Foto: collectie RAD 551_35248.
Vondsten uit de opgraving
Bekijk hier de vondsten die in de jaren '80 zijn gedaan tijdens de opgravingen op het Waag-terrein (Huis Scharaken èn buurpanden). Zet 'Zoek in' op Archeologie en typ na Vindplaats de naam van de opgraving: Waag.
Schoen uit de 14e eeuw