Beschilderde schoen

 
Kunststukje van de week - Verschenen in De Dordtenaar op 28 oktober 2004. Leek: Yolie Emanuelson (bewoonster appartementencomplex). Deskundige: Mirjam van Oeveren (Dordts Archeologisch Centrum).

De leek:
Op de kop van de Wijnstraat staat een appartementencomplex. In 1995 is op dezelfde locatie, tijdens een archeologisch onderzoek, het Kunststukje van deze week gevonden. Yolie, een bewoonster van het huidige complex, is gevraagd haar licht over dit bijzondere voorwerp te laten schijnen.
Als zij het voorwerp ziet, merkt ze op: “Het lijkt op een stuk leer ofzo. Van een uh… Ja, van wat? Het zou een kledingstuk kunnen zijn!” Met aandacht wordt er naar het kunststukje gekeken: “Ik zie ook gaatjes, waarvan je zou kunnen denken dat het ergens aan vast was genaaid. Ook zie ik kleuren. Ik zie een soort rood, een belijning, het lijkt een rood lijnenpatroon. Ja, dat zie ik wel.”

Als haar wordt gevraagd of ze iets herkenbaars in het lijnenspel ziet, merkt ze het volgende op: “Bijna zou je kunnen denken dat dit twee ogen en een bekje is. Het doet me denken aan een slang.” Vervolgens wordt Yolie op een detail van de afbeelding gewezen. Ze herkent het bloemmotief wel, maar de term ‘Franse Lelie’ zegt haar weinig. Op de vraag hoe oud het stuk leer is durft ze geen antwoord te geven, maar volgens Yolie’s verbeelding moet het heel oud zijn. Verder weet ze te vertellen dat ze op een historische plek woont en dat er tijdens de opgraving veel is gevonden. De huidige Voorstraatshaven, waarop zij vanuit haar woning een prachtig uitzicht geniet, nam in de geschiedenis van Dordrecht een belangrijke plaats in.

Dan komt Ko, haar partner, de woonkamer binnen. Hij kan de verleiding niet weerstaan en stort zich op het voorwerp. Hij herkent het materiaal direct en zegt: “Het is een deel van een hoofddeksel. Omdat de mensen er mooi uit wilden zien is het zo fraai versierd. Het zou ook iets van een kleed of een laars kunnen zijn.” Vrijwel onmiddellijk roept Yolie: “Ach natuurlijk, het is een schoen!”

De deskundige:
Inderdaad, dit in tweeën gescheurde fragment van geitenleer is een deel van een schoen. Dit lage instapmodel heeft een zijsluiting en komt overeen met de huidige schoenmaat 35.

Schoeisel ontstond uit de behoefte de voet te beschermen. Toen de schoenmaker eenmaal de vaardigheid beheerste om een schoen te maken, ontstond de behoefte tot het versieren ervan. Siernaden, borduursels, inkervingen en uitsnijdingen waren de meest toegepaste ‘versier’technieken. Een enkele keer werden schoenen ook beschilderd, een decoratietechniek die niet mag worden verward met het vervaardigen van schoenen van geverfd leer.

Het schoentje uit de opgraving aan de Kop van de Wijnstraat vertoont een unieke beschildering. Vaak zijn dit soort beschilderingen helaas minder duidelijk zichtbaar als de conserveringswerkzaamheden zijn afgerond en alle vloeistof in het voorwerp is opgedroogd. In de fase die voorafgaat aan het conserveren van archeologisch leer, staan de vondsten echter continue onder water. Alleen in die fase zijn de rode en goudgele lijnen, stippen en de ‘Franse lelies’ van het schoentje het best zichtbaar. Vanzelfsprekend is het fragment tijdens deze ‘natte’ fase uitvoerig gefotografeerd. Naast de  beschildering is ook een ingedrukt ruitpatroon als versiering aangebracht. De diagonaal kruisende lijnen werden pas zichtbaar in de droge toestand.

Het is een zeldzaamheid beschilderde voorwerpen in de bodem aan te treffen, helemaal als de kleuren van de verf ook nog echt aanwezig zijn. Vooral rood (ijzeroxide) is een veelgebruikte kleur die het best bewaard blijft. In Nederland zijn in totaal vijf beschilderde schoenen gevonden, waarvan vier in Dordrecht en één in Huissen. Deze schoenen stammen allen uit de 14de eeuw.



Om een indruk te geven van het model en de aangebrachte versiering is door leerspecialist Olaf Goubitz een reconstructie gemaakt uit nieuw leer. Nadat de reconstructie in elkaar was genaaid, werd duidelijk waarom het leer van het origineel boven de voorvoet was gescheurd. Ondanks de soepelheid van geitenleer en losgemaakte veters, bleek de instapopening van deze schoen veel te nauw. Het scheuren van het leer werd daardoor onvermijdelijk bij het aantrekken van de schoen.