Mal voor lederelzen

Kunststukje van de week – Verschenen in de Dortenaar op 20 februari 2003. Leek: Piet Verboom (directeur/eigenaar gereedschappenwinkel Verboom & De Meer). Deskundige: Johan Hendriks (Dordts Archeologisch Centrum).

De leek:
Piet Verboom (53) is sedert 1986 directeur-eigenaar van Verboom en De Meer. In 1890 is zijn overgrootvader met diens zwager de gereedschappenwinkel aan de Vriesestraat gestart en had binnen de kortste keren zo’n goede naam dat die sedertdien onveranderd is gebleven.

In het kantoor van Verboom, hoog boven de drukke en volgestouwde winkel, bevindt zich een oud vitrinekastje vol met oude sloten, gesmede nagels, deurknoppen en wat al niet meer. Hier wordt een klein stukje geschiedenis gekoesterd. Op de vraag hoe oud ons voorwerp is, antwoordt hij gedecideerd: “Ik schat het toch wel zo’n 100 à 120 jaar oud.”
Maar wat was het? “Was dit nog langer?” is zijn eerste vraag. “Gezien de uitsparingen aan de binnenkant van de steen zou het een deklijst kunnen zijn of iets van een vensterbank. Aan de richels aan de onderkant om datgene wat er boven ligt lucht te geven. Mijn eerste conclusie is dat het een lijst voor de afwerking van een woning moet zijn.” Verboom steekt er een sigaar bij op en schenkt nog een kopje koffie in. “Da’s grappig, dit! Echt heel grappig!”
Maar is hij wel zeker van zijn zaak? “Die twee andere gaatjes, daar zit ik al heel lang op te puzzelen waar die thuishoren. Het lijkt me sterk dat het een mal is. Je zou dan structuur krijgen in je materiaal. Dan gaat mijn eerste idee niet meer op! Dit is wel leuk, als je geconfronteerd wordt met iets onbekends! Doordat het zo klein is kun je haast geen voorstelling maken waar het voor gebruikt zou moeten worden. Het heeft te maken met profilering. Hier is echt een leek aan het woord!”

Verboom houdt het voorwerp op verschillende manieren vast en probeert het denkbeeldig ergens tegenaan te houden. “Ik zit alleen met die twee gaatjes nog. En of dit bestaat uit meerdere delen of dat het een enkel iets is, daar ben ik nog niet uit. Komt het uit een oven? Heeft het met draadtrekken te maken gehad? Dan kom ik richting walserijen. Dordt heeft natuurlijk weinig walserijen gehad. Ik denk dat ik met die oven meer in de goede richting zal zitten. Hier spreekt een echte leek. Het is een hulpmiddel vanuit de oven of zo. Om iets te trekken, of ..? Negen draads. Walserij met negendraads die een staalkabel kan vlechten en draaien. Die twee gaatjes zijn er dan om op het contramalletje te klemmen. Je moet een contraplaat hebben, een draad en je kunt zo een staalkabel vlechten. Dit zal dan aan het begin van dat proces hebben gezeten.”

De deskundige:
Ons voorwerp is van natuursteen. De ene zijde is vlak met ronde zijkanten, de andere zijde is voorzien van twee gaatjes aan weerszijden van een vlak stukje, met daarvoor negen insparingen. Die twee gaatjes zijn er inderdaad voor om een contramal mee te bevestigen. De afmetingen zijn 13,5 cm lang, 7 cm breed en 2,5 cm hoog.

In tegenstelling tot de mening van Verboom zijn de richels er niet voor om een structuur te geven aan een ander materiaal. Het zijn negen losse, afzonderlijke richels, die niets met elkaar te maken hebben. Nou ja, er komen dezelfde voorwerpen uit. Als we die richels goed bekijken dan wordt duidelijk dat het eigenlijk een soort van V-vormige inkervingen vormen. Als dit bij een contramal ook zo geweest is (en daar gaan wij wel van uit), dan ontstaan er langwerpige ruit- of wybertjesvormige holtes. Die kunnen aan de ene zijde worden gevuld. Met vloeibaar metaal of zo. Mogelijk met vloeibaar ijzer. Gelukkig hebben we bij het onderzoek (1997) op het Statenplein, want daar komt dit vandaan, een aantal van die ijzeren ruitvormige staafjes gevonden. Het zijn ledernaalden of elzen, die door de leerbewerkers zijn gebruikt om gaatjes in het leer te prikken. Ronde gaatjes met een priem hebben geen zin, omdat het leer dan weer dicht trekt. Het is dus een mal om per keer negen van deze elzen te kunnen gieten. Uit de archeologische context blijkt dat het om een 14e eeuws exemplaar gaat. Voorwaar wel wat ouder dan Verboom ooit kon bedenken.