Paardenschedel

Kunststukje van de week – Verschenen in De Dordtenaar op 29 juli 2004. Leken: Koen en Manon Groeneveld. Deskundige: Deborah Paalman (Dordts Archeologisch Centrum).

De leken:
Koen (9) en Manon (5) wonen in het buitengebied van Dordrecht. Ze hebben allerlei beesten: koeien, schapen, kippen, een hondje (Teddy) en een shetlandpony (Belinda). Manon rijdt wel eens op Belinda, gewoon op de dijk of in de polder. Koen helpt met de koeien, de kippen en de schapen en gaat vaak met zijn vader mee op de tractor. Ze weten dus allebei een heleboel van dieren en Koen weet alles van landbouwtractoren. Maar tractoren waren er in de middeleeuwen nog niet. Wel paarden. Daarom keken Koen en Manon eens goed naar deze archeologische vondst.

“Da’s een paard!”, roept Manon direct als ze het grote bruine ding ziet. “Lijkt mij iets van een graseter”, zegt Koen vrijwel tegelijkertijd. Het is dus een beest denken jullie? “Ja, een beest”, zegt Manon heel stellig, “want anders heeft ‘ie geen tanden!” Waarom denkt Koen dat het een graseter is? “Nou het leek mij zo aan de tanden”. Wat zie je daar dan aan? “Dat die zo plat zijn, alsof er gras tussen komt”.
Is dit een oud beest, of een jong beest? “Een oud beest” zegt Koen. Manon denkt dat ook. “Omdat ‘ie er oud uitziet aan de buitenkant, hierzo”. Manon wijst op de grote holle oogkassen. “Het lijkt mij ook wel een beetje een dinosaurus”, zegt Koen, “omdat z’n hoofd er zo groot uitziet”. Daar lijkt het inderdaad wel een beetje op ja. Een dinosaurus at natuurlijk ook gras… Denken jullie dat deze schedel van nu is? “Nee, het is in ieder geval van vroeger”, zegt Manon. Ja, anders was er geen archeoloog mee gekomen hè Manon? Want een archeoloog heeft altijd allemaal oude dingen, dus dat is makkelijk raden natuurlijk!
Koen zei direct een graseter en Manon riep meteen een paard. Jullie hebben allebei gelijk, want het is een paard en paarden zijn graseters. Hoe zag Manon dat het een paard was? “Dat wist ik aan z’n tanden”, roept Manon. Die herkende jij zeker? “Ja van Belinda!” (handje altijd plat als je een boterham voert…)



De deskundige:
De schedel, met onderkaak, is in 1997 gevonden bij de opgraving op het Statenplein en is afkomstig van een groot paard. Het paard (een merrie waarschijnlijk) is minstens 17 jaar oud geworden. Dat is te zien aan haar tanden. In welke tijd het paard precies leefde is moeilijk te zeggen, maar andere vondsten die gelijk met deze schedel uit de grond kwamen dateren uit de 14e/15e en 16e eeuw.

In de Middeleeuwen waren paarden heel belangrijk. Ongeveer vanaf het jaar 1000 droegen ze ridders in zware harnassen, zowel tijdens serieuze gevechten als tijdens toernooien.

In de vroege Middeleeuwen werden paarden echter nog niet of nauwelijks gebruikt voor het ploegen van het land. Mensen trokken soms de ploeg zelf, of kochten, als ze genoeg geld hadden, een span ossen. Als je niet te arm was, was een schonkige boerenknol ook nog wel te betalen. Die kon dan een kar trekken op de weg of als rij- of lastdier dienen.

Het bezitten van een mooi en goed paard was eigenlijk lange tijd een voorrecht voor de rijken en dan meestal voor de mannen. In Dordrecht werd in een soort wetboek (keurboek) uit 1401 zelfs de volgende verordening opgenomen: “Dat geen vrouwen voirtan tot geenre tijt mit paerden lancx der straten en draven, optie boete van I pont, terstont sonder verdrach off te nemen, halff den heer ende halff den tsheren knechten” (het is vrouwen voortaan verboden in de stad paard te rijden, op straffe van 1 pond, welke boete direct betaald dient te worden, de helft aan de heer en de helft aan zijn dienaar).

In de loop van de tijd werden paarden ook volop ingezet in de landbouw en bosbouw. Daarnaast trokken ze postkoetsen, trekschuiten en paardentrams en werden ze op veel plaatsen gebruikt in de industrie. In de 19e eeuw werden ze zelfs onder de grond getakeld om te werken in de mijnbouw. Ook shetlanders werden voor dat werk gebruikt. Ze trokken zwaar beladen kolenwagens en verbleven soms hun hele leven onder de grond. Tegenwoordig worden paarden vrijwel alleen nog maar gebruikt voor de recreatie. Shetlander Belinda heeft het zo slecht nog niet!