Schrijfstift

Kunststukje van de week – Verschenen in de Dordtenaar op 21 november 2002. Leek: Marcel van Eck (PenHotel Dordrecht). Deskundige: Corrie Lugtenburg (Dordts Archeologisch Centrum).

De leek:
Marcel van Eck is benieuwd wat hij te zien zal krijgen. Wat heeft de archeologie nu met zijn PenHotel te maken?
Als hij het voorwerp in zijn handen heeft, valt hem de scherpe punt op en het getordeerde gedeelte onder de versierde knop. Is het een priem om gaatjes in een riem te prikken? Of is het een voorwerp dat verband houdt met schrijven? Hij is dus niet verbaasd, als hij hoort dat het om een schrijfstift gaat.
Al gauw ontstaat er een geanimeerd gesprek over de ontwikkeling van informatieoverdracht. Kleitabletten, hiërogliefen en papyrusrollen. Later komt dan de schrijfstift in gebruik en tevens de ganzenveer met (galnoten)inkt en perkament.
Marcel verbaast zich erover dat schrijven eeuwenlang zo primitief is geweest. Pas aan het einde van de 19e eeuw werd door de heer Waterman (ja, die van dè pen) een goed inktdoseringssysteem ontwikkeld. Dit resulteerde in de huidige vulpen. De aanleiding voor deze uitvinding was een door hem misgelopen belangrijk contract, omdat hij bij het uitschrijven ervan er een grote inktvlek op maakte. Herinnert u zich uw kroontjespen?
En nu zijn we weer terug bij dat oude staafje: met de stilus schreven we in was, met de stylus activeren we de elektronische organizer.
Het is goed om er eens stil bij te staan dat in onze snelle westerse wereld de pen één van de meest gebruikte voorwerpen is. Want hoe geavanceerd de informatieoverdracht nu ook is en in de toekomst zal zijn, handgeschreven teksten zullen altijd blijven bestaan.
Om met Jean Cocteau te eindigen: “Schrijven is een daad van liefde. Als dat niet zo is, dan is het gewoon handschrift”.

De deskundige:
In deze tijd van elektronische organizer met stylus is het boeiend om het afgebeelde voorwerp onder uw aandacht te brengen.
Bij archeologisch onderzoek op het Statenplein in 1997 zijn een aantal middeleeuwse stilussen tevoorschijn gekomen. Het zijn schrijfstiften. De hier getoonde schrijfstift is gemaakt van messing en is 88 mm lang en bovenaan 8 mm breed. Deze stilus (Latijn) wordt gedateerd in de 14e eeuw.



Het gebruik van een schrijfstift is al bekend in de Oudheid. Voor de minder belangrijke notities, brieven en (be)rekeningen, ons kladblok, werd gebruik gemaakt van een houten plankje met een klein opstaand randje. Hierin werd een laagje gekleurde was gedaan. Met behulp van het puntige uiteinde van de stift kon hierop worden geschreven. Met de vlakke bovenkant kon de tekst of (be)rekening worden weggestreken. Handig; pen en gummetje ineen! Een stilus kon naast messing gemaakt zijn van ijzer, hout, been of ivoor.
De wasplankjes waren vaak rechthoekig, de grootte varieerde. Soms bevatte het een handvat. Een aantal plankjes kon aan elkaar gebundeld worden tot een soort boekje, een codex. De codex met een schrijfstift werd bewaard in een lederen foedraal. Werd er bovenin de stift een gaatje gemaakt, dan was het mogelijk om deze van een koordje te voorzien en aan een gordel te hangen.
Het gebruik van wasplankjes is vooral bekend van de zogenaamde Latijnse school. Leerlingen konden zo hun schrijftechniek oefenen en verfraaien. Belangrijke stukken werden in deze tijd nog geschreven op (kostbaar) perkament. In de loop van de 15e eeuw gaat men steeds meer op papier schrijven. Het gebruik van wasplankje met schrijfstift loopt terug en verdwijnt, om dan geautomatiseerd terug te komen in onze tijd!