Slotplaat van een radslot-pistool

Kunststukje van de week - Verschenen in De Dordtenaar op 7 juli 2005. De leek: Peter de Haas (Senior Beleidsmedewerker Planjuridische Zaken, Gemeente Dordrecht). De deskundige: Mark Spanjer (Senior Archeoloog, Bureau Monumentenzorg en Archeologie).

De leek:
Planjuridische Zaken van de gemeente Dordrecht heeft geen militante tak. Waarom dan een planjurist zijn blik laten werpen op deze archeologische vondst?! Toch is er sprake van een relatie tussen Peter en het archeologische voorwerp, want Peter is in zijn vrije tijd de vuurwapenbeheerder van het Cavaleriemuseum te Amersfoort.

De deskundige leek geeft commentaar: “het gaat hier om een slotplaat van een radslot. Een onderdeel van het afvuurmechanisme van een pistool. Het is duidelijk sterk aangetast door roest die nu is verwijderd. Opvallend is dat het in dit geval gaat om een erg dikke plaat en dat schroefgaten lijken te ontbreken. Dit kan zijn omdat alles in de grond is vervormd tot één geheel of omdat het een halffabrikaat is. Met moeite is de sleuf te ontdekken waarin de veer van het mechaniek werd vastgezet. In het gat kan de as draaien waar het rad aan vast zit. Het rad kan het beste worden voorgesteld als een grote versie van de moderne aansteker. Als je de trekker overhaalt gaat het rad draaien en wordt een stukje pyriet op het rad gedrukt. De vonken ontsteken dan het kruit. Het rad wordt aangedreven door een opgewonden veer.”


Wat voor type wapen was het waar deze archeologische vondst deel van uitmaakte? Peter: “Het pistool dat bij deze plaat hoorde was een klein model, hoogstens 30 cm lang en niet voor militair gebruik. Het radslot was in de periode 1550-1650 een hele verbetering. Eerder werd het lontslot veel gebruikt maar dat werkte niet bij regen en veel wind en het gloeiende lont was veel te gevaarlijk in de buurt van kruit. Het Radslot werd echter al snel vervangen door het vuursteenslot wat betrouwbaarder en veel goedkoper was. De veren van het radslot waren in die tijd namelijk niet goed en braken snel. Eigenlijk was het radslot iets dat voortkwam uit een klokkenmakersconcept. Vaak een echt kunststukje, maar in de praktijk niet handig.”














De deskundige:
Deze archeologische vondst betreft een radslotplaat van gietijzer. Het voorwerp is 86 mm lang, 29 mm breed en maximaal 9 mm dik. De doorsnede van het gat is aan één zijde 10 mm en aan de andere zijde 14 mm. Mogelijk was het de uitsparing voor een moer op de as van het rad.

De vondst werd in 2000 gedaan op het Statenplein. In 1997 werden op het Statenplein al huisjes gevonden die langs de Kromme Elleboog stonden. In 1998 en 2000 werden resten van huizen zichtbaar die langs de Kolfstraat hebben gestaan. In de kelder van één van die huisjes, vlakbij de achteringang van V&D, werd de radslotplaat gevonden. Het bevond zich in een grondlaag met afval en veel schoenzolen en afsnijdsels van leer. De schoenonderdelen worden grotendeels gedateerd in de 14e en 15e eeuw. Het idee is dat in dit huisje wellicht een schoenmaker heeft gewoond.

Ook al kwam de slotplaat uit dezelfde grondlaag als het leer, deze 16e/17e eeuwse vondst is aanmerkelijk jonger te noemen. Daarnaast waren radslot-pistolen een kostbaar bezit, iets wat een schoenmaker zeker niet in huis zal hebben gehad. Ze werden gebruikt door rijke en gegoede burgers, niet door ambachtslieden. De afmetingen van dit radslot wijzen ook op een pistool van een rijke burger. De grond uit het huisje zal dan ook vermengd zijn geraakt met een andere, jongere grondlaag.

Tot in de 19e eeuw konden mensen openlijk gewapend over straat gaan. Een duel onder heren met dit soort pistolen werd eigenlijk, als het niet te openlijk gebeurde, gedoogd, zelfs als er doden vielen. Wij kunnen ons dat nu slecht voorstellen omdat geweldsmonopolie aan de staat is gegeven.

Als dit voorwerp wordt getoond begint bij velen gelijk de fantasie te werken. Al gauw gaat het over ‘moordwapens die verstopt zijn onder de vloer’, of andere spannende zaken. De waarheid is waarschijnlijk dat het hier om een halfproduct gaat dat door een metaalbewerker is weggegooid of verloren.