September 2002: Strijkglazen

Omschrijving:
Deze afgeplatte massief glazen bollen worden ook wel glans-, grittel- of slikstenen genoemd (naar het Noorse woord ‘slikji’ = strijken, glad strijken). Met zo’n bol konden stoffen worden glad gestreken, geplet of gepolijst.

Datering: 17e eeuw
Materiaal: Glas
Herkomst: Onbekend
Afmetingen: Links: 63 mm in doorsnede; rechts 73 mm diameter.
Gewicht: Links: 242 gram; rechts 306 gram
Vindplaats: Dordrecht, Statenplein
Codering: Links: 9802.108.001; rechts: 9802.159.096

Bijzonderheden:
Het strijkglas is de voorloper van het strijkijzer. Omdat ze niet alleen van glas werden gemaakt, maar ook van hout of natuursteen wordt ook wel van strijkstenen gesproken. Tot aan de 19e eeuw werden strijkglazen zowel mèt als zonder steel vervaardigd. Strijkglazen of –stenen werden niet voorverwarmd; de enige warmte die vrijkwam werd veroorzaakt door de wrijving zelf en de lichaamswarmte van de handen.

Uit vondsten uit Vikinggraven blijkt dat dit soort glazen strijkstenen reeds vanaf de 10e eeuw in gebruik waren. Vikingen brachten bijenwas op hun wollen kleding aan en wreven dit met een strijkglas in. Door de wrijvingswarmte werd de was min of meer vloeibaar en kon in de wollen stof trekken. Zo werd de jas wind- en waterdicht. Een heuse ‘wax-coat’ dus. Het vroegste strijkglas is gevonden in Wijk bij Duurstede (vroeger Dorestad) en dateert waarschijnlijk uit de 9ede eeuw. Dit is mogelijk het oudste strijkgereedschap van Europa.
Op Marken gebruikt men nog steeds strijkglazen, of zoals zij het daar noemen, ‘likstenen’, om kappen en mutsen van kostuums te polijsten. De kledingstukken worden voorafgaand in een bad met stijfsel geweekt. Na het drogen kunnen zij vervolgens worden gelikt. Aan zo’n kap ‘likt’ men meer dan 10 uur en het vergt veel handigheid, ervaring en geduld. Deze traditie wordt nog steeds overgebracht van moeder op dochter. Zo zag men er gelikt uit!

In gedachten zien we de portretten van Jacob Cuyp; de gesteven, in fijne plooien gestreken grote kragen, manchetten en hoge kappen. Ja, daar stak héél wat strijkwerk achter!