Behoud & planaanpassing
Behoud op de oorspronkelijke plek (in situ)
In het proces van de ruimtelijke ordening dient het behoud van ons archeologische erfgoed bij voorkeur op de oorspronkelijke plek, oftewel in situ, nog zwaarder afgewogen te worden. Dit is namelijk de kern van het verdrag van Malta, de Erfgoedwet en het gemeentelijke beleid.
Behoud in situ is gebaseerd op de verwachting dat toekomstige generaties met verbeterde methoden en technieken en nieuwe vraagstellingen het bodemarchief beter kunnen onderzoeken en beheren dan wij nu. Want opgraven kun je immers maar één keer doen: wil je onder een grondlaag naar een oudere laag kijken, dan moet je de voorgaande vergraven.
De 14e-eeuwse beerkelder van Huis Scharlaken, opgegraven in 1986, is behouden onder de nieuwbouw en zichtbaar en toegankelijk vanuit de Waagpassage.
Dit heeft ook tot gevolg dat opgraven niet meer uit nieuwsgierigheid gebeurt: archeologie volgt de ruimtelijke ordening. Alleen waar door ingrijpende planontwikkeling de bodem op z'n kop gaat, wordt - op kosten van de verstoorder - onderzoek uitgevoerd. Het team archeologie van de gemeente Dordrecht graaft dus niet op eigen initiatief, maar volgt alleen initiatieven van anderen.
Behoud op de oorspronkelijke plek houdt overigens niet per definitie in dat de archeologische waarden ook zichtbaar gemaakt worden. Behoud kan ook door de waarden volledig te ontzien en (voorlopig) niet te onderzoeken: in de bodem zijn de conserverende condities vaak het best en kunnen de archeologische resten nog honderden jaren in tact blijven tot toekomstige onderzoekers het maximale uit het onderzoek kunnen halen met zo min mogelijk inspanningen en kosten.
Aan de andere kant kan tijdens onderzoek ook duidelijk worden dat aanwezige archeologische waarden binnen een plan alsnog bewaard en zichtbaar kunnen blijven. Dit betekent vervolgens wel dat er maatregelen getroffen moeten worden om de waarden fysiek te beschermen, te beheren en te onderhouden.
Archeologiesparend bouwen: planinpassing en/of planaanpassing
Behoud in de bodem betekent een weloverwogen afweging van belangen in de ruimtelijke ordening. In de praktijk kan dat bijvoorbeeld leiden tot bouwen op een andere locatie, een verhoogde begane grond, een aangepaste funderingstechniek of niet onderkelderen. De laatste jaren zijn in Nederland diverse projecten gerealiseerd waarbij archeologiesparend is gebouwd en nieuwe ontwikkelingen zijn te verwachten.
De gemeente Dordrecht zal met name in de historische binnenstad zo vroeg mogelijk in het ontwikkelingsproces inzetten op archeologiesparend bouwen. Archeologisch onderzoek in de binnenstad wordt - vanwege de optimale conserveringsomstandigheden van de Dordtse bodem - verhoudingsgewijs duurder naarmate er dieper ontgraven wordt. Archeologievriendelijk of -sparend bouwen kan dan kostenbesparend zijn. Voorbeelden van archeologievriendelijk bouwen of planaanpassing zijn het funderen op een betonvloer en het plaatsen van zo min mogelijk palen en dan ook nog zover mogelijk uit elkaar.
Plan- of funderingsaanpassing vraagt om medewerking van alle betrokkenen en om respect voor én inzet van cultureel erfgoed binnen de ruimtelijke ordening. En dat laatste is het doel van het Verdrag van Malta en de Erfgoedwet.
Ontgraving tot slechts 40 cm beneden maaiveld/straatniveau voor een nieuwbouwlocatie in de binnenstad. Hierbij is op een minimum aantal palen en een betonvloer gebouwd: een voorbeeld van planaanpassing.
Behoud door onderzoek (ex situ)
Behoud op de oorspronkelijke plek is niet altijd een reële optie. Regelmatig wordt toch besloten tot het opnemen van kosten voor archeologisch onderzoek in de projectbegroting, zodat de archeologische waarden verantwoord kunnen worden opgegraven en gedocumenteerd. In dit geval worden de archeologische waarden wel behouden maar dan ex situ: niet meer op de oorspronkelijke plek. Het resultaat is dat de oorspronkelijke bouw- en inrichtingsplannen alsnog uitgevoerd kunnen worden. Documentatie, vondsten en rapportage worden na het onderzoek voor het grootste deel beschikbaar gesteld via internet en altijd analoog en/of digitaal overgedragen aan en gedeponeerd in het Stadsdepot van de gemeente Dordrecht. Alle digitale projectbestanden worden tevens ook digitaal bewaard in het landelijke e-depot EASY.
Bekijk op deze interactieve kaart de onderzoekslocaties met de bijbehorende rapporten.
